ZEYTİNİN HİKAYESİ - ANADOLU'DA ZEYTİN - II

Yaşamak sadece sevmektir , inan bana

Sevmeyenler dünyamızda yaşamıyor .

Yaşamak suda , toprakta , insanlarda görünerek ;

Bir zeytin ağacı gibi  , ne güzel .

Denize yakın olacaksın ,

uzayan dallarında , yapraklarında ışık , ta derinlerde köklerin .

Bir zeytin ağacı gibi bin yıl severek ,

Yaşamak her gün . (Arif Damar )

Bilgeliğin ,sabrın , sevginin ve barışın simgesi zeytin ağacı . Anadolu toprakları Antik Dönem'den itibaren farklı devletlere , uygarlıklara ev sahipliği yapmış , bağrında nice filozoflar , mitler , kültürler barındırmıştır . Özellikle Batı Anadolu'nun Ege kıyılarında 12 şehir devletinin bağlı olduğu İyonya'da yaşayan doğa filozofları bilimi öne çıkararak yaşadıkları topluma önemli katkılar yapmışlardır . Bu filozofların doğayı gözlemlemeleri sonucu elde ettikleri bilgiler dönemin endüstrisine de yansımıştır.

İyonya'daki antik kentler Phokai ( Foça ) Klazomenia ( Urla  sınırları içinde ) Erythrai ( Çeşme Ildır Köyü ) Teos ( Seferihisar  yakınlarında ) , Kolophon ( İzmir Menderes ilçesine bağlı Değirmendere köyü ) , Lebedos (Selçuk Ürkmez köyü yakınlarında ) , Ephesos ( Efes ) , Priene ( Aydın Söke ilçesi yakınlarında ) , Myos (Söke Avşar köyü yakınlarında ) , Miletos ( Milet ) ile birlikte Khios ( Sakız ) ve Samos ( Sisam ) ada kentleridir . Bu kentler M.Ö. 1000 dolaylarında Aka'lar tarafından kurulmuştur.

Denizci insanlar olan İyonlar Akdeniz limanlarına mal taşıyarak hayatlarını kazanıyorlardı . En parlak devirlerini M.Ö. VIII-VI yüzyıllarda yaşayan İyon uygarlığı V. yüzyılda Atina uygarlığının doğmasında önemli rol oynamıştır.

1992 yılında Urla İskele mahallesi mevkisinde Hamdi Balaban'a ait  tarlada  yürütülen kazı çalışmaları sırasında M.Ö.VI. yüzyıldan kalma Anadolu'da bilinenler arasında en eski zeytinyağı üretim tesislerinden birisi açığa çıkarılmıştır . Antik zeytinyağı işliği Klazomenia kentinde yaşayan İon'lar tarafından inşa edilmiş ve işletilmiştir.

Antik Çağ'da Batı Anadolu'da zeytin ve zeytincilik konusunda Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih bölümünden Gülhan Mumkaya'nın yüksek lisans tezi önemli bilgiler içeriyor . Antalya Kaş açıkları Uluburun'da deniz arkeologları tarafından ortaya çıkarılan batık bir teknede nar , üzüm , incir ve bademle birlikte zeytin de bulunmuştur . ( M.Ö. 1300 ) . Gene M.Ö. 2000-1200 yıllarında Kilikya Ovasında ( Çukurova ) zeytincilik yapıldığı Hitit metinlerinden anlaşılmaktadır . Günümüzden yaklaşık 3300 yıl önce yine Uluburun'da batan bir ticaret gemisinin ambarlarında zeytin kalıntılarına rastlanmıştır.

Krya bölgesi ( Aydın , Denizli , Muğla illerinin sınırları içinde kalır ) ve Foça'da zeytin ticaretinin önemli bir yeri vardır . Bu bölgelerde yapılan kazılarda ortaya çıkarılan işlik örnekleri kabaca düzenlenmiş yatakları ve sıvı toplama yerlerinden oluşmuştur . Kap oturtma yuvaları ve depolama mekanları bu bölgedeki üretim organizasyonunun diğer kanıtlarıdır .

Nagidos , Kelenderis , Korykos gibi Kilikya'nın deniz kıyısı kentlerinde zeytinyağı ticaretini kanıtlayan pek çok bulgu gerek toprak altı , gerekse su altı arkeolojik araştırmalarında ortaya çıkarılmıştır. 

Yazımızı Lawrence Durell'in Prospero'nun Hücresi yapıtında söylediği o anlamlı sözlerle tamamlayalım '' Akdeniz'in tümü , dişlerin arasındaki siyah zeytinlerin acı tadından yükseliyor sanki . Etten ve şaraptan daha eski bir tat , serin su kadar eski bir tat . Bölgede zeytin ve zeytinyağı kadar eski olan tek şey var , deniz , en eski antik toplumlardan  bugüne kadar , hiçbir tabiat ürünü uygarlıklar üzerinde zeytin kadar biçimlendirici bir etkiye sahip olmadı ''