ANTANDROS

Fotoğraf : Altinolukrehberi.com

Antik yazarların kuruluşunu farklı kökenlere dayandırdıkları Altınoluk'un 2.5 kilometre doğusunda yer alan Antandros'tayız . '' Uzakta bir ışık görür görmez işte benim ateşim bu ışık içinde dedim . Ve benim ışığım bu kıyılarda '' Kim bilir döneminin ünlü şairlerinden Ovidius'un dediği gibi bizim yani insanlığın ışığı da çoğu toprak altında kalmış suskun kentlerin bağrında barındırdığı bu gizemde saklıdır .

''Gençler tezgaha yaklaşıyor , kadife örtüye dokunuyor , kitabı incelemekten sakınarak bir sınırda duruyorlar . Bir kitabı güzel kılan diyor sahaf , ondaki duygunun başka hiçbir kitaptan  elde edilememesidir . Güzel kitaplar bu yüzden birbiriyle kıyaslanamaz .'' ( Burhan Sönmez - Labirent ) Antik Kentlerde değerli kitaplar gibidir . Bulunan arkeolojik eserler bize bir yandan hayatın devamlılığını , kültürlerin geçiş genliğini anlatırken , diğer yandan dönemin politik , sosyal ve kültürel hayatı hakkında bilgi verir.

Antandros'da yapılan arkeolojik kazılarda ele geçen buluntular kentin tarihinin M.Ö.7-8 . yüzyıla kadar dayandığını gösterir . Antik limanı , İda'nın kerestelerinden gemi yapılan tersaneleriyle döneminin önemli kentlerinden biridir. Mysia bölgesi ( Bugünkü Balıkesir ve çevresi ) ile Aiolis 'i ( Edremit Körfezi'nden Foça'ya kadar)  Troia'ya bağlayan yolu kontrol eden bir konumda olması , uzun deniz savaşlarının yaşandığı zamanlarda Antandros'a ayrı bir üstünlük kazandırıyordu .

Fotoğraf : anadolugezgini.wordpress.com

Kazı alanının girişinde , 800 yıllık bilge zeytin ağacının altında oturuyoruz .Candan Erçetin'in o güzel sesi ruhumuzda :

Geri döndüren gördün mü geçmişi

Boşa soldurdun o nazlı gençliği

Bir avuç toprak için yor kendini

Dünyada ölümden başkası yalan .

Kimler gelip geçmemiş ki bu topraklardan : Kimmerlerden Perslere , Spartalılardan Atinalılara , Lesboslulardan Romalılara kadar farklı uygarlıklarla tanışmış ; yıkımlara savaşlara sahne olmuş . İşte tam altında soluklandığımız şu bilge zeytin ağacı da 800 yıl boyunca yaşananlara tanıklık etmiş , geçmiş zamanlardaki sevinçleri , hüzünleri o yorgun gövdesinde saklamış . Anatole France'nin Kırmızı Zambak'da söyledikleri aklımıza geliyor '' Sizin bulunmadığınız bu kentte gördüğüm tek şey sizsiniz . '' Bizde terk edilmiş bu antik kentte üç güzeller yarışmasını izliyoruz.

Fotoğraf : Paris Louvre müzesi

Strabon'a göre '' İç kısımda Antandros bulunur , bunun yukarısında da Paris'in hakemlik yaptığı söylenen Aleksandreia dağı vardır '' Bilge ağacın gölgesinde Troya savaşlarına yol açan mitolojideki güzellik yarışmasını seyrediyoruz . Üç tanrıça arasındaki yarışmaya son noktayı koyma görevi verilen Troya kralı Priamos'un oğlu Paris , kendisine güzelliği dillere destan Helene'nin aşkını teklif eden Aphrodite'yi , bu dağda yarışmanın birincisi olarak seçerken Troya savaşlarına giden yolu da açmış olur .

Milattan önceki zamanlarda Zeus'un sunağından izlediği Troya savaşları ve Troya'nın hazin sonu .

Ey bir zamanlar ulu olan , şimdi 

Barbarlar arasında nefes alan Troya ,

Kısa sürede ünlü adını yitireceksin .

Seni ateşe verdiler , bizi de köle olarak 

Ülkeden götürmek üzereler . Oy tanrılar!

Ateşe koşmalıyım . Benim için en iyisi 

Vatanımla birlikte ateşe atılıp ölmek .

( Troyalı kadınlar - Euripides )

Fotoğraf : britannica .com

Ve ateşler içinde yanan Troya'dan yanında babası , oğlu ve sağ kurtulanlarla kaçan Aeneas'ın İda'yı aşıp keresteleriyle ünlü kente gelişine tanıklık ediyor ; Antandros'ta yolculuk için yapılan gemiler tamamlanınca yeni bir yurt kurmak için denize açılışlarında onları uğurluyoruz . Vergilius'un ünlü destanındaki Aeneas rotasının son durağı Roma ve Roma'nın kuruluşu .

M.Ö . 2. yüz yılda Roma egemenliğine giren kent tersaneleri sayesinde gittikçe gelişir . M.S. 4. yüzyıla gelindiğinde , görkemli villalarıyla oldukça zengin bir kente dönüşmüştür artık . Antik kentlerin kuruluş efsaneleri ve tarihleri bizlere o dönemlerdeki yayılmacı politikaları anlatır . Ege medeniyetlerinin kalbinde yer alan Antandros 'da 2000 yılında başlayan ve günümüzde de devam eden arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılan paha biçilmez eserler bu konuda bize rehberlik eder . Oldukça geniş bir alana yayılan  kentin toprak altındaki her katmanında ayrı bir dünya , ayrı bir zaman dilimi , yaşanan hayatlar yer alır . 

Fotoğraf : antandros.org

Efes'den Antandros'a ,  Assos'dan Troya 'ya kadar tüm antik kentlerin bir koruyucu tanrıçası ve bu tanrıçaya adanmış tapınakları vardı . Burada Antandros'da da Artemis kültünün egemenliği söz konusuydu . M.Ö. 5. yüzyılda basılan sikkelerin ön yüzünde Artemis başı , arka yüzünde keçi betimi bulunmaktaydı . Toplumsal ilişkiler sonucu Anadolu'ya gelen Artemis kültü ile Antik Yunan'daki Artemis , anlam ve şekil yönünden farklılıdır . Ancak tanrı ve tanrıçalar şekil değiştirse de doğal güçleri aynı kalır .

Sitem etme haberi yok dağların 

Gözlerinle ellerini bağladın 

Faydası yok geç kalınmış figanın 

Dünyada ölümden başkası yalan .

Fotoğraf : tr.foursquare.com

Kentin batısında , Çanakkale asfaltına yakın kısmında ; üstünde büyük binaların yükseldiği nekropolis alanındayız . M.Ö. 8. yüzyıldan M.Ö. 1. yüzyıla kadar kesintisiz kullanılması nedeniyle Anadolu'da bir ilk olma özelliği taşıyan nekropolde yapılan kazılarda , antik dönemlerdeki tüm ölü gömme gelenekleri çıkar karşımıza . 2-3 katlı yerleştirilen lahitler , kremasyon ( Ölü yakma yeri ) direk toprağa gömme yoluyla defin ve pitos mezarlar ( Küp mezarlar ) . Özellikle Antik Yunan'da kullanılan pitos mezarlar büyük boyutlu küpler olup , bazı zamanlarda aile mezarlığı olarak da kullanılmaktaydı .

Yolların gül sesleri olduğunu 

Ben söyledim ;

Onların beni yazın ta içine 

Çağırdıklarını söyledim .

Giden ben değilimdir yoldur 

Dizesi de benimdir .

Yollarsa biraz her zaman küskündür

Yokuşlarda ve inişlerde .

Nekropol alanında yürütülen kazılar sonucu zamanında Antandros'u Gargara'ya (Küçükkuyu) bağlayan antik yola ulaşılır . Nekropulün ortasında uzayıp giden yolda geçmiş zamanlarda yürümek . Tıpkı Hilmi Yavuz'un dediği gibi ,  yüzyıllardır kullanılmayan bu antik yol biraz küskünde olsa bizleri affedecek , biliyoruz yazın içine ,gül seslerinin olduğu yere götürecek .

Fotoğraf : altınolukrehberi.com

Efes'de örneğini gördüğümüz muhteşem Roma villaları burada da karşımıza çıkıyor , taban mozaikleri ve duvar resimleriyle ayrı bir görsellik sunuyor bizlere . Yapılan kazılar sonucunda ulaşılan bu Roma villası M.S. 4. yüzyılda inşa edilerek , 6-7. yüzyıla kadar kullanılmış , bugüne kadar ortaya çıkarılan kısımları bizleri dönemin zenginliği hakkında aydınlatmakta. Tıpkı Efes yamaç evleri gibi muhteşem mozaikleri , mermerden yapılan odaları , hamamı ve kanalizasyon sistemi ile Ege kıyılarında bir dönem yaşanan ihtişamlı dünyayı anlamamıza yardımcı oluyor . Mozaikleri , freskleri yapan ustaların isimleri , yaşadıkları yerler farklı olsa da Antik yunan ve Roma kültünün tüm Ege kıyılarına yayıldığını bizlere anlatıyor .

Kazı çalışmaları günümüzde ne yazık ki çok az bir bölümde , bu işe gönül vermiş arkeologlar tarafından yürütülmekte . Henüz tüm Roma kentlerinde görülen antik tiyatro , agora , tapınak gibi kamusal alanlara ulaşılabilmiş değil . Yamaç evin hemen önünde bulunan dükkanlarda ele geçen kozmetik ürünlerin saklandığı kaplar , seramikler ; nekropol alanının üst kısmında şarap üretilen işlikler kentte canlı bir ticaret hayatının göstergeleri .

Yaprak döker bir yanımız 

Bir yanımız bahar bahçe . ( H.Hüseyin Korkmazgil )

Usta şairin dizeleri gibi burada , binlerce yıldır toprak altında uyuyan Antandros'da ruhumuzun bir yanı hüzün , diğer yanı bahar bahçe . Antanros Derneği yöneticilerine , Antandros'a ve Altınoluk'a Ankara'dan kucak dolusu sevgiler.

Kaynak : antandros.org

ALTINOLUK

Fotoğraf : mapio.net

İda'nın eteklerinde gizemli ormanları , şelaleleri , ırmakları ve dinlemesine doyum olmayan efsaneleriyle ünlü ışıklar sahilinde , Altınoluk'dayız . Bu içsel yolculukta yıldızlara uğurladığımız Barış Akarsu'nun o güzel sesi eşlik ediyor bizlere :

Yabancısın buralara , nerelerden geliyorsun

Otur dinlen baş ucuma belli ki çok yorulmuşsun

Bana esmeyi anlat , bana sevmeyi anlat .

Tıpkı şarkıdaki gibi yabancıyız buralara , buradaki huzura . Uzaklardan , büyük kentlerin kargaşasından , sıkışıp kaldığımız sevgiyi unutmuş diyarlardan geliyoruz . Çam mahallesi eski Papazlıkta , bugüne kadar 26 dilde okunmuş Homeros'un ışıklar sahilinde arıyoruz gerçek sevgiyi .Tarihi boyunca farklı uygarlıklara ev sahipliği yapmış , yeşille mavinin buluştuğu bu bilge topraklara emanet ediyoruz ruhumuzu .

'' Anacığım , beni ağlatma , göğsümdeki yüreğime dokunacak söz söyleme : Ölümden kurtulup geldim işte - Odysseia - Homeros ''

Fotoğraf : izlerveyansimalar.blogspot.com

Eski Papazlıkta ulu çınar ağaçlarının altında yudumluyoruz kahvelerimizi . Tam karşımızda körfez tüm güzelliği ile uzanıyor . Ruhumuzu özgür bırakarak bu eşsiz manzaranın tüm benliğimizi ele geçirmesine izin veriyoruz. Van Gogh'un tablolarındaki gibi önümüzde açılan bu büyülü renkler arasında kayboluyoruz . İlahi bir gücün fırçaları değmişçesine mavinin ve yeşilin ahengi serili önümüzde . Zamanda yolculuğa çıkar gibi parke taşlı sokaklarında , eski Rum evleri arasında dolaşırken rüzgarlar İda'nın doruklarından taşıyor Tuncel Kurtiz'in o güzel dizelerini :

Var gücünle asıl sükunetime 

Çığlığım kopsun 

Uzat ellerini güneşe dokun 

Uyandır uykusundan

Tut yüreğimden ustam tut 

Tut beni , sür sürgüne .

Fotoğraf :  izlerveyansimalar.blogspot.com

Asırlık çınar ağaçlarının arasından süzülüp ruhumuza dolan güneş , havada zeytin ağaçlarının kokusu , yamaçlara sırtını dayamış tarih kokan evlerin hikayesi . Şimdi hatırlayamadığımız bir yazıda okumuştuk çok güzel bir cümleydi '' Çamaşırlarımızı aynı güneşte kurutuyoruz , biz kardeşiz '' Gerçekten neyi paylaşamamıştık bu güneşin altında . Hırs , öfke ve nefretlerine yenik düşüp sevgiyi ve merhameti ne zaman unutmuştu insanlık . Tıpkı Suç ve Ceza'da Raskolnikov'un Sonya'nın önünde yere diz çöküp '' Senin önünde yere kapanmadım , insanlığın çektiği acıların önünde yere kapandım '' dediği gibi bizde bu hoyrat ve sevgisiz dünyada yaşanan onca acı karşısında bu eski tarihi evlerin önünde kapanıyoruz yere . Oysa rüzgar tanrıçası Alkyone çok uzaklardan taşıyor sonu mutlulukla biten masalları . Zeytin ağaçlarının kokusuna kuşların şarkılarının eşlik ettiği bu güzel köyde dinliyoruz o güzel masalları . Çam mahallesinden  Mehmet Güreli'nin o unutulmaz şarkısı eşliğinde Narlı köyüne gitmek üzere ayrılıyoruz :

Bulut geçti 

Göz yaşları kaldı çimende 

Gül rengi şarap 

İçilmez mi böyle günde . 

Fotoğraf : balikesir.com

Bir insan görmeden aşık olabilir mi , ruhunda o güzelliği ve huzuru orada yaşıyormuşçasına hissedebilir mi ? Sanki geçmiş yaşamlarımızdan süzülüp gelmişçesine tanıdık Narlı'nın sokakları , havada dolaşan rüzgarın fısıltıları . Binlerce yıldır nice uygarlıkları bağrında barındırmış Anadolu 'nun evrensel dili bu coğrafyada da bizi sarıp sarmalar . Sevdalar , savaşlar , efsanelere dair ne varsa barındırır bağrında . Yaşanan acılar kadar sonu mutlulukla biten hayatlar da yer alır bu masal gibi yaşamların içinde . 

Fotoğraf : neredekal.com 

Çanakkale - İzmir yolu üzerinde , Kaz dağlarının eteklerinde asırlık ağaçların , çam ormanlarının arasında seyrediyoruz önümüzde uzayıp giden muhteşem manzarayı : Bir yanda Midilli , Ayvalık adaları diğer yanda uzayıp giden körfezin mavi suları . Burhan Sönmez bu etkileyici manzara eşliğinde sesleniyor bizlere '' Yeniden gülmeye başladık , insan bir sarhoşken , birde gülerken geleceği unutur , hayatı umursamazdı . Acı çekerken zamanın durması gibi , gülerken de zaman dururdu . Geçmiş ve gelecek silinir , an denen sonsuzluk kalırdı - İstanbul İstanbul '' Narlı sokaklarını dolaşırken bu satırları düşünüyoruz . Bu masal diyarında zamanı durdurup , geçmişi ve geleceği unutarak sadece anı yaşıyoruz . Dağların kokusu , rüzgarın tatlı nağmeleri , ağaçların ve kuşların düeti eşlik ediyor bizlere . 

Ve Körfezin mavi sularıyla güneşin tüm renklerinin buluşma anı : Gün batımı . Gökyüzünün tüm kapıları açılıyor önümüzde , Van Gogh'un o güzel sözleriyle rüyalar alemine yolculuk zamanı '' Resmimi hayal ediyorum ve sonra hayalimi boyuyorum '' 

Fotoğraf : onedio.com

Gün batışının ardından  gelen Narlı geceleri , elimizi uzatsak yakalayacağımız  yıldızlar , özlemler , hüzünler bütün yoğunluğuyla ruhumuzda .Tıpkı Van Gogh'un dediği gibi  '' Hiç bir şeyi net olarak bilmiyorum , ama yıldızlara bakmak düş kurmamı sağlıyor '' Karşımızda Midilli , Ayvalık adaları ve körfezin bize göz kırpan ışıltıları . 

Ferhat Göçer'in o güzel şarkısı eşlik ediyor gecenin seslerine:

Şimdi eşim dostum beni hastayım sanıyor 

Yastayım hiç kimse bilmiyor .

15 . Yüzyıldan getiriyor gök tanrıçası Uranus  özlem ve göç temalı bu güzel ezgileri .Kim bilir belki başka bir zamanda , başka bir boyutta yakalarız sevgiyi dostluğu . Tıpkı şarkıdaki gibi '' Bu kez sana söyleyecek ne çok şey vardı '' Hoşça kal Narlı , gitsek bile ruhumuz sana emanet . Sevgiyle kal .

EFES ANTIK KENTİ II

Fotoğraf : Wikiwand

İda'nın o huzur veren bağrından , efsanelerinden kopup Efes ' e doğru yola çıkma zamanı :

'' Çek git öyleyse ; madem ki gönlün böyle arzu ediyor , ben sana yanımda kal diye yalvaracak değilim - İlyada  '' Ruhumuzda Homeros'un sözleri Efes ' in mermer caddesinin sonunda yer alan antik tiyatro ile devam ediyoruz yolculuğumuza .

Fotoğraf : aliozkan.club

Panayır Dağı'nın kuzeybatı bölümünde yer alan 24.000 kişilik tiyatronun yapımına imparator Cladius zamanında başlanır ve M.S. 117 yılında tamamlanır . Üç katlı sahne yapısıyla dünyanın en büyük tiyatrosudur artık . Her katı farklı dönemlerde yapılan bu görkemli yapı imparator Nero ve Trajan dönemlerinde genişletilir . Yüksekliği 18 metreyi bulan sahnesi , orkestra alanı ve izleyici bölümü ile üç ana kısımdan oluşan tiyatronun sütunlarının arkasında bulunan nişlerde heykeller yer almaktaydı . Bağ bozumu şenliklerinden , tiyatro gösterilerine , gladyatör dövüşlerinden halk meclisi ( Ekklesia ) toplantılarına kadar dönemin toplumsal olaylarına ev sahipliği yapan bu yapı Antik Efes kentinden bir kesit sunar bizlere .

Sanat için çarpardı yüreğim

Alkışlarla alkışlarla

Hüzün dolu olsa da gözlerim

Alkışlarla alkışlarla

Her gün açılmalı diye perde

Alkışlarla alkışlarla

Çıktın neşe içinde sahneye

Alkışlarla alkışlarla ( Sanatçının Kaderi )

Esin Avşar'ın o güzel bir o kadar da hüzünlü şarkısı eşlik ediyor bizlere . Tiyatroların kökeni Antik Yunan'da şarap tanrısı Dionysos onuruna yapılan bağ bozumu şenliklerine dayanır . Zeus ve Semele'nin oğlu , insana coşku ve mutluluk veren Olympos tanrılarının sonuncusu Dionysos .

Fotoğraf : sepyadergi.com

Tıpkı bereket tanrısı Demeter gibi o da insanların arasında yaşardı . Bu iki ölümsüz tanrının  insanların yaşamında çok önemli bir yeri vardı . Biri ekmeğin diğeri üzümlerin tanrısıydı . Bağ bozumu ve hasat şenlikleri aynı zamanda sonbaharın ve kışın habercisiydi . Her iki tanrıda bizlere mevsimlerin dönüşümünü ve toprağın verimini anlatırdı .

'' Bu tanrı kimse Thebes'ten hoş geldi ,

Çünkü o pek çok yönden çok yücedir .

O bize acılarımızı dindirecek şarabı verdi .

O olmazsa aşk da olmaz , Afrodit'de ve insana hoş gelen başka hiç bir keyif de '' ( Euripides  M.Ö.480-440 , Bakhalar )

Antik tiyatroda bağ bozumu şenlikleri beş gün sürer , maskelerle coşku ve hüznün yer aldığı kutlamalar yapılırdı . Bu kutlamalarda komediler olsa da ağırlık trajedilerdeydi .Bugün tiyatroların simgesi olan gülen ve ağlayan masklar o dönemlerden bize kalan miraslardandır. Şenlikler boyunca Efes'de kardeşlik havası eser , tutsaklar  affedilir , bir coşku havası hakim olurdu kent genelinde .

Fotoğraf : ispartakulturturizm.gov.tr ( Pavlus )

'' Sevgi haksızlığa sevinmez , ama gerçek olanla sevinir . Sevgi her şeye katlanır , her şeye dayanır . Kalıcı olan üç şey vardır : İman , ümit ve sevgi . Bunlardan en üstün olanı da sevgidir '' Bu sözler  Hristiyanlığın yayılmasına öncülük eden Hz. İsa'nın on iki havarisinden biri olan Tarsus doğumlu Aziz Pavlus'a aitti . Şam , Kudüs , Hatay , Kıbrıs , Makedonya , Yunanistan ve Anadolu'yu dolaşan Pavlus'un yolu M.S. 1. yüzyılda üç yıllığına Efes'le kesişir . M.Ö. 550 yılında tamamlanan , tamamen mermerden yapılmış Artemis tapınağı aynı zamanda bir hac merkezidir .

'' Böyle dedi Tydeusoğlu da birazcık geriledi ,

Attığını vuran Apollonun öfkesinden korkmuştu .

Apollon çekti aldı kalabalıktan Aineis'i

Götürdü kodu tapınaklı kutsak kaleye 

Orada ok saçan Artemis'le leto ,

İç tapınakta iyi ettiler onu ,

Geri verdiler sağlığını , ününü '' (Homeros - İlyada )

Fotoğraf : ahmetustanindefteri.blogsapot.com

EFES ANTIK KENTİ I

Fotoğraf :bizevdeyokuz.com

İda'nın o sislerle kaplı doruklarından , gizemli kayın ve köknar ormanlarından kopup , bir zamanların görkemli Antik Kenti Efes'e doğru yola çıkma zamanı . Dünyanın yedi harikasından biri olan Artemis Tapınağını bağrında barındıran döneminin en önemli liman kenti : Efes .

Bundan tam 3000 yıl önce ışıklar ülkesi Likya'dan günümüze ulaşan bir şiir dolaşıyor ruhumuzda :

Beni bulamazsan üzülme 

Eşyalarımı bulacaksın 

Kestiğim taşları , açtığım yolları

İşlediğim heykelleri bulacaksın 

Ve göreceksin ki binlerce yıl öteden

Parmak izlerimiz değecek birbirine .

Unesco'nun dünya mirası olarak tescil ettiği , tarihi M.Ö. 6000- 7000'li yıllara Cilalı Taş Devrine kadar dayanan bu görkemli kent kimleri bağrında barındırmamış ki . İonlardan Hititlere , Lidyalılardan Büyük İskendere , Romalılardan Yunanlılara ve Bizans'dan Osmanlı'ya kadar farklı uygarlıklara ev sahipliği yapmış . Nice yıkımlar , savaşlar , katliamlar ve depremlere sahne olmuş .

Ayasuluk Tepesi : geziseli.com

Efsaneye göre Atina kralı Kodros'un oğlu cesur ve bir o kadar da meraklı olan Androklos Ege'nin karşı tarafını merak  ederek , buraları keşfetmek ister . Ancak bu isteğini yerine getirebilmek için Delfi kentindeki kutsal Apollon tapınağındaki kahinlerin görüşünü almak zorundadır . Kahinler balık ve domuzun olduğu bir yerde kent kuracağını söylerler Androklos'a . Androklos ve beraberindekiler   Küçük Menderes  nehrinin körfezle buluştuğu yerde karaya çıkarlar . Karınlarını doyurmak için yaktıkları ateşte balıkları pişirirken bir yaban domuzu çıkar çalıların arasından  ve balıkları alıp kaçar . Sonunda kehanet gerçekleşmiş , kentin kurulacağı yer belli olmuştur .

Çukuriçi Höyük , Ayasuluk Tepesi ( Selçuk Kalesi , St.John Bazilkası , İsa Bey Hamamı , İsa Bey Camii , Artemison ) Efes Antik Kenti ve Meryem Ana Evinden oluşan dört bölgeyi kapsayan Efes döneminin önemli bir ticaret merkeziydi . İonyanın on iki şehrinden biri olan bu Antik Kent en parlak yıllarını  Helenistik ve Roma dönemlerinde yaşamış , M.Ö. 133 yılında Roma hakimiyetine girerek V. ve VI. yüzyılda Küçük Asya eyaletinin başkenti olmuştur .

'' Yaşamda üç şey geri dönmez derlerdi . Neydi onlar ? İçlerinde çözülen sırlar da var mıydı ? Zamanı geri çevirebilmeyi isterdim . Geçen aya veya geçen yıla değil , en uzak çağa dönmeyi dilerdim . İnsan daha insan değilken , yeryüzünde zulüm diye bir şey yokken yaşamak ne güzeldi . Kaygı yoktu . Acı varlığın temeli değildi . Bakmak ve dokunmak insana yeterdi . Doğumların hesabı unutulmaz , ölümlerin sırası bozulmazdı . Sırlara da gerek kalmazdı .'' ( İstanbul İstanbul - Burhan Sönmez )

Mermer Cadde : yoldaolmak.com

Ünlü Mermer Caddesinden başlıyoruz Efes Antik Kentini gezmeye . Burhan Sönmez'in dediği gibi zamanı geri çevirip o uzak çağlara giderek binlerce yıl öteden gelen parmak izlerinin peşine düşüyoruz . Antik Efes'den Artemis Tapınağına kadar uzanan kutsal yolun Celsus Kütüphanesi ile Büyük Tiyatro arasında kalan , mermer bloklardan yapılmış bu yolda kimler yürümemiş ki . M.Ö. 500 de kurulan Efes Felsefe Okulunun en önemli temsilcisi Heraklitos M.Ö. 535 yılında Efes'de dünyaya gelir , M.Ö. 475 yılında ölümüne kadar metafizik , epistemoloji , etik , politika alanlarında önemli çalışmalar yapar . Evrendeki her şeyin zıt unsurların belli bir yasayla bir araya gelmesi sonucu oluştuğunu söyleyen Heraklitos'a göre , evrenin geçirdiği bütün değişim bu zıt unsurların yer değiştirmesi sonucu oluşur . Ona göre kozmos yani evren ilahi yasanın hüküm sürdüğü bir alandır ve ana maddesi ateşten oluşmuştur. Bu ateş hem ana madde hem de değişimin kendisidir . Aynı nehirde iki kere yıkanılmaz derken evrendeki bu dönüşümü anlatır . '' İki kez giremezsin aynı ırmağa . Yeni yepyeni sular akar aynı ırmağa girenlerin üzerinden . O ırmak ki dağıtır , toplar , birikir , akar , yaklaşır , uzaklaşır '' Evrendeki değişimin karşıtların mücadelesi sonucu olduğunu savunan Heraklitos'un sözleri çınlıyor Efes'in üzerinde '' Bilmezler ki nasıl uyuşur karşıtlar . Uyumu karşıt gerilimlerin , yay ile lir gibi .''

Celsus Kütüphanesi : yoldaolmak.com

Mermer Caddenin köşesinde M.S.135 yılında vefat eden Efes valisi Julius Celcus Halemaenus'un oğlu Julius Agiula tarafından babasına ithafen yapılan Celsus Kütüphanesi . Bir yanında tiyatro , diğer yanında Augustus Kapısının hemen arkasında yer alan Agora ve kitaplığın içinde yer alan lahitte yatan Celcus . Zamanında yaklaşık 14000 kitap rulosunun bulunduğu tahmin edilen Romalı mimar Vitruoya 'ya yaptırılan kitaplığın orta kısmı ve kitap ruloları M.S. 3. yüzyılda yaşanan Got saldırısı sonrası tamamen yanar .  Eskiden bu kitaplığın önünde yer alan akıl , erdem , ilim ve kaderi temsil eden dört kadın heykeli ne yazık ki günümüzde Viyana Müzesinde sergilenmekte .

Arete: Erdem ve karakter .tarihvearkaoloji.blogspot.com

Sophia : Bilgelik ve akıl .tarihvearkoloji.blogspot.com 

Her şeye rağmen aradan geçen onca zamana direnen ön cephesi bize ne çok şey anlatıyor .

Burada bu coğrafyada 

İç içe geçen evler 

Birbirine açılan kapılar 

Aynı dalda büyüyen 

Birbirine yabancı çiçekler 

Hep kendisine çıkan sokaklar

Heybetli bulvarlarıyla 

Kaybolma aidiyetini

Rüyayla besleyen şehirler ( Turgut Toygar )

Ennoia:Kader ve muhakeme .tarihvearkoloji.blogspot.com

Antik Çağda bilim , felsefe , kültür ve ticarette söz sahibi olan kentte kimler yetişmemiş ki . Şair Calinos , hekim Soranos , Ressam Parrhasius , gramer bilgini Zenodotos . Got saldırısından sonra yeniden düzenlenen Celsus orta çağda yaşanan büyük depreme kadar hizmet vermeye devam eder . Depremde büyük hasar gören kütüphane uzun yıllar sonra yapılan kazılarda ortaya çıkarılarak Avusturyalı arkeolog Strocka ve mimar Hueber tarafından restore edilir .

Episteme:ilim ve bilim . tarihvearkeoloji.com

Tamamen mermerden yapılmış olan bu efsanevi kentin bir yanında görkemli yapıları , felsefe okuluyla beraber kültür ve sanattaki zenginliği , canlı ticaret hayatı yer alırken , diğer yanında köle pazarlarının karanlık yüzü bulunur . Heraklitos ''Doğuştan soyluluk ve soysuzluk yoktur . Çünkü belli bir ailede doğmak insanın elinde değildir . Fakat insan daha sonraki aşamada kendi imkanlarını oluşturabilir '' dese de köle olarak satılan insanların çocukları , torunları da bu kaderi yaşamak zorundaydı . Görkemli yıllarında 250000 kişinin yaşadığı düşünülen Efes nüfusunun yaklaşık 60000 ni kölelerden oluşuyordu . Bugün nefesimizi tutarak gezdiğimiz tiyatro binasında son nefeslerini veren , iugula çığlığı atan gladyatörlerin , yamaç evlerde çalışan kölelerin , aşk evinde seks kölesi olan kadınların dramı .

Sahi senden mi doğdum anne 

Yollar , nehirler , kuşluk vakitleri dururken 

Bir insandan mı doğar çocuk.

Anne senin yüreğin taş olsa dayanır mı 

Kuş olsa , çiçek olsa , gündüz olsa 

Kırılmaz mı acıdan bir sap menekşenin boynu . ( Haydar Ergülen )

Bir gecede Pers kralı tarafından katledilen on binlerce Efesli . Tarihteki Efes yolculuğumuzun ikinci bölümünde görüşmek üzere ruhumuzu  yıkamak için İda'nın o muhteşem doğasına teslim ediyoruz . Sevgiyle kalın .