 |
| Fotoğraf :bizevdeyokuz.com |
İda'nın o sislerle kaplı doruklarından , gizemli kayın ve köknar ormanlarından kopup , bir zamanların görkemli Antik Kenti Efes'e doğru yola çıkma zamanı . Dünyanın yedi harikasından biri olan Artemis Tapınağını bağrında barındıran döneminin en önemli liman kenti : Efes .
Bundan tam 3000 yıl önce ışıklar ülkesi Likya'dan günümüze ulaşan bir şiir dolaşıyor ruhumuzda :
Beni bulamazsan üzülme
Eşyalarımı bulacaksın
Kestiğim taşları , açtığım yolları
İşlediğim heykelleri bulacaksın
Ve göreceksin ki binlerce yıl öteden
Parmak izlerimiz değecek birbirine .
Unesco'nun dünya mirası olarak tescil ettiği , tarihi M.Ö. 6000- 7000'li yıllara Cilalı Taş Devrine kadar dayanan bu görkemli kent kimleri bağrında barındırmamış ki . İonlardan Hititlere , Lidyalılardan Büyük İskendere , Romalılardan Yunanlılara ve Bizans'dan Osmanlı'ya kadar farklı uygarlıklara ev sahipliği yapmış . Nice yıkımlar , savaşlar , katliamlar ve depremlere sahne olmuş .
 |
| Ayasuluk Tepesi : geziseli.com |
Efsaneye göre Atina kralı Kodros'un oğlu cesur ve bir o kadar da meraklı olan Androklos Ege'nin karşı tarafını merak ederek , buraları keşfetmek ister . Ancak bu isteğini yerine getirebilmek için Delfi kentindeki kutsal Apollon tapınağındaki kahinlerin görüşünü almak zorundadır . Kahinler balık ve domuzun olduğu bir yerde kent kuracağını söylerler Androklos'a . Androklos ve beraberindekiler Küçük Menderes nehrinin körfezle buluştuğu yerde karaya çıkarlar . Karınlarını doyurmak için yaktıkları ateşte balıkları pişirirken bir yaban domuzu çıkar çalıların arasından ve balıkları alıp kaçar . Sonunda kehanet gerçekleşmiş , kentin kurulacağı yer belli olmuştur .
Çukuriçi Höyük , Ayasuluk Tepesi ( Selçuk Kalesi , St.John Bazilkası , İsa Bey Hamamı , İsa Bey Camii , Artemison ) Efes Antik Kenti ve Meryem Ana Evinden oluşan dört bölgeyi kapsayan Efes döneminin önemli bir ticaret merkeziydi . İonyanın on iki şehrinden biri olan bu Antik Kent en parlak yıllarını Helenistik ve Roma dönemlerinde yaşamış , M.Ö. 133 yılında Roma hakimiyetine girerek V. ve VI. yüzyılda Küçük Asya eyaletinin başkenti olmuştur .
'' Yaşamda üç şey geri dönmez derlerdi . Neydi onlar ? İçlerinde çözülen sırlar da var mıydı ? Zamanı geri çevirebilmeyi isterdim . Geçen aya veya geçen yıla değil , en uzak çağa dönmeyi dilerdim . İnsan daha insan değilken , yeryüzünde zulüm diye bir şey yokken yaşamak ne güzeldi . Kaygı yoktu . Acı varlığın temeli değildi . Bakmak ve dokunmak insana yeterdi . Doğumların hesabı unutulmaz , ölümlerin sırası bozulmazdı . Sırlara da gerek kalmazdı .'' ( İstanbul İstanbul - Burhan Sönmez )
 |
| Mermer Cadde : yoldaolmak.com |
Ünlü Mermer Caddesinden başlıyoruz Efes Antik Kentini gezmeye . Burhan Sönmez'in dediği gibi zamanı geri çevirip o uzak çağlara giderek binlerce yıl öteden gelen parmak izlerinin peşine düşüyoruz . Antik Efes'den Artemis Tapınağına kadar uzanan kutsal yolun Celsus Kütüphanesi ile Büyük Tiyatro arasında kalan , mermer bloklardan yapılmış bu yolda kimler yürümemiş ki . M.Ö. 500 de kurulan Efes Felsefe Okulunun en önemli temsilcisi Heraklitos M.Ö. 535 yılında Efes'de dünyaya gelir , M.Ö. 475 yılında ölümüne kadar metafizik , epistemoloji , etik , politika alanlarında önemli çalışmalar yapar . Evrendeki her şeyin zıt unsurların belli bir yasayla bir araya gelmesi sonucu oluştuğunu söyleyen Heraklitos'a göre , evrenin geçirdiği bütün değişim bu zıt unsurların yer değiştirmesi sonucu oluşur . Ona göre kozmos yani evren ilahi yasanın hüküm sürdüğü bir alandır ve ana maddesi ateşten oluşmuştur. Bu ateş hem ana madde hem de değişimin kendisidir . Aynı nehirde iki kere yıkanılmaz derken evrendeki bu dönüşümü anlatır . '' İki kez giremezsin aynı ırmağa . Yeni yepyeni sular akar aynı ırmağa girenlerin üzerinden . O ırmak ki dağıtır , toplar , birikir , akar , yaklaşır , uzaklaşır '' Evrendeki değişimin karşıtların mücadelesi sonucu olduğunu savunan Heraklitos'un sözleri çınlıyor Efes'in üzerinde '' Bilmezler ki nasıl uyuşur karşıtlar . Uyumu karşıt gerilimlerin , yay ile lir gibi .''
 |
| Celsus Kütüphanesi : yoldaolmak.com |
Mermer Caddenin köşesinde M.S.135 yılında vefat eden Efes valisi Julius Celcus Halemaenus'un oğlu Julius Agiula tarafından babasına ithafen yapılan Celsus Kütüphanesi . Bir yanında tiyatro , diğer yanında Augustus Kapısının hemen arkasında yer alan Agora ve kitaplığın içinde yer alan lahitte yatan Celcus . Zamanında yaklaşık 14000 kitap rulosunun bulunduğu tahmin edilen Romalı mimar Vitruoya 'ya yaptırılan kitaplığın orta kısmı ve kitap ruloları M.S. 3. yüzyılda yaşanan Got saldırısı sonrası tamamen yanar . Eskiden bu kitaplığın önünde yer alan akıl , erdem , ilim ve kaderi temsil eden dört kadın heykeli ne yazık ki günümüzde Viyana Müzesinde sergilenmekte .
 |
| Arete: Erdem ve karakter .tarihvearkaoloji.blogspot.com |
 |
| Sophia : Bilgelik ve akıl .tarihvearkoloji.blogspot.com |
Her şeye rağmen aradan geçen onca zamana direnen ön cephesi bize ne çok şey anlatıyor .
Burada bu coğrafyada
İç içe geçen evler
Birbirine açılan kapılar
Aynı dalda büyüyen
Birbirine yabancı çiçekler
Hep kendisine çıkan sokaklar
Heybetli bulvarlarıyla
Kaybolma aidiyetini
Rüyayla besleyen şehirler ( Turgut Toygar )
 |
| Ennoia:Kader ve muhakeme .tarihvearkoloji.blogspot.com |
Antik Çağda bilim , felsefe , kültür ve ticarette söz sahibi olan kentte kimler yetişmemiş ki . Şair Calinos , hekim Soranos , Ressam Parrhasius , gramer bilgini Zenodotos . Got saldırısından sonra yeniden düzenlenen Celsus orta çağda yaşanan büyük depreme kadar hizmet vermeye devam eder . Depremde büyük hasar gören kütüphane uzun yıllar sonra yapılan kazılarda ortaya çıkarılarak Avusturyalı arkeolog Strocka ve mimar Hueber tarafından restore edilir .
 |
| Episteme:ilim ve bilim . tarihvearkeoloji.com |
Tamamen mermerden yapılmış olan bu efsanevi kentin bir yanında görkemli yapıları , felsefe okuluyla beraber kültür ve sanattaki zenginliği , canlı ticaret hayatı yer alırken , diğer yanında köle pazarlarının karanlık yüzü bulunur . Heraklitos ''Doğuştan soyluluk ve soysuzluk yoktur . Çünkü belli bir ailede doğmak insanın elinde değildir . Fakat insan daha sonraki aşamada kendi imkanlarını oluşturabilir '' dese de köle olarak satılan insanların çocukları , torunları da bu kaderi yaşamak zorundaydı . Görkemli yıllarında 250000 kişinin yaşadığı düşünülen Efes nüfusunun yaklaşık 60000 ni kölelerden oluşuyordu . Bugün nefesimizi tutarak gezdiğimiz tiyatro binasında son nefeslerini veren , iugula çığlığı atan gladyatörlerin , yamaç evlerde çalışan kölelerin , aşk evinde seks kölesi olan kadınların dramı .
Sahi senden mi doğdum anne
Yollar , nehirler , kuşluk vakitleri dururken
Bir insandan mı doğar çocuk.
Anne senin yüreğin taş olsa dayanır mı
Kuş olsa , çiçek olsa , gündüz olsa
Kırılmaz mı acıdan bir sap menekşenin boynu . ( Haydar Ergülen )
Bir gecede Pers kralı tarafından katledilen on binlerce Efesli . Tarihteki Efes yolculuğumuzun ikinci bölümünde görüşmek üzere ruhumuzu yıkamak için İda'nın o muhteşem doğasına teslim ediyoruz . Sevgiyle kalın .
